دستاوردهای اقتصادی انقلاب - خودروسازی

افزایش حدود 10 برابری تولید خودرو، سیر تحول در صنعت خودرو از مونتاژکاری تا صادرات با برند ملی، صادرات به 39 کشور دنیا، تولید 73 مدل خودرو و تبدیل شدن به هجدهمین خودروساز دنیا تنها بخشی از دستاوردهای این صنعت پس از پیروزی انقلاب اسلامی است.
  
 

* از "کالسکه دودی" مظفرالدین شاه تا مونتاژ "پیکان" تالبوت انگلیس

اولین اتومبیل سواری که وارد ایران گشت یک اتومبیل فورد بود که در اوایل قرن بیستم بدستور مظفرالدین شاه قاجار از کشور بلژیک خریداری شد. این اتومبیل که دود زیادی از آن خارج می‌شد به "کالسکه دودی" معروف بود. بدنبال گسترش شهرنشینی میزان واردات خودرو از سال1300هجری شمسی (1920میلادی) افزایش یافت. اغلب اتومبیلها در آن سالها از کشورهای آمریکا و انگلیس وارد می‌شد. اولین اتومبیل ساخته شده در ایران اتومبیل "پیکان" بود که در شرکت سهامی عام "کارخانجات‌‌صنعتی ایران ناسیونال" تحت لیسانس کارخانه تالبوت انگلستان ساخته و در سال 1346 وارد بازار شد. تولید وانت، مینی‌بوس، اتوبوس نیز بتدریج در سالهای بعد در این کارخانه شروع شد.
در همان سال سواری‌های "آریا" و"شاهین" نیز در کارخانه پارس خودرو و در سال 1347 سواری "ژیان" در کارخانه سایپا تولید و به بازار عرضه گشت. در سال 1351 با تبدیل کارخانه پارس خودرو به شرکت "جنرال موتورز ایران" تولید اتومبیلهای آریا و شاهین متوقف و تولید سواریهای شورولت(اپل) 2500 و2800 سی سی همچنین تولید سه نوع اتومبیل سواری "بیوک"، "کادیلاک" و "شورولت نوا" تحت لیسانس جنرال موتورز آمریکا شروع گردید. تولید این نوع سواریها تا پایان سال 1360 ادامه داشت. در سال 1359 تولید سواری ژیان در کارخانه سایپا متوقف و بجای آن تولید سواری "رنو5" که از سال 1354 در کنار تولید ژیان آغاز گشته بود ادامه یافت.

*سیمای قبل از انقلاب 9 شرکت خودروساز ایرانی

شرکت ایران خودرو (ایران ناسیونال سابق):
کارخانجات صنعتی ایران ناسیونال (ایران خودرو) که بزرگترین کارخانه اتومبیل سازی در ایران است در 12 مهرماه 1341 جهت تولید انواع خودرو ایجاد و یکسال بعد درتاریخ 28 اسفند 1342 مورد بهره‌برداری قرارگرفت. در اردیبهشت ماه 1346 بهره‌برداری از تأسیسات ساخت اتومبیل پیکان و در سالهای بعد بهره‌برداری از خط تولید مینی‌بوس بنز 309 و خط تولید اتوبوس بنز 302 و خط تولید وانت آغاز گردید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نام شرکت ایران ناسیونال به شرکت ایران خودرو تغییر یافت. بدنبال تعطیلی کارخانه تالبوت انگلستان شرکت ایران خودرو اقدام به خرید ماشین آلات خط تولید آن کرد و از آن به بعد اکثر قطعات خودرو پیکان در ایران تولید می‌شد‌.

شرکت سهامی عام صنعتی و تولیدی مرتب:
این شرکت در مهر ماه سال 1336 به منظور خرید و فروش و نمایندگی انواع خودرو تأسیس گردید و پس از پاره‌ای تغییرات در اساسنامه از سال 1349 به امر مونتاژ و تولید انواع اتومبیلهای دو دیفرانسیل لندرور (وانت، آمبولانس، وانت استیشن) و قطعات یدکی ماشین آلات پرداخت.

شرکت سهامی ایرانی تولید اتومبیل سایپا:
این شرکت در سال 1345 تأسیس گردید و اقدام به تولید اتومبیلهای ژیان، پیکاپ، آهو و اتومبیل رنو "2 و4 درب" (از سال 1353) وفروش لوازم یدکی آنها نمود. این شرکت از سال1361 تولید وانت یک دیفرانسیل "نیسان" با موتور2400 سی‌سی را آغاز نمود و از سال 1371 نیزعرضه اتومبیل "رنو-21" توسط این شرکت آغاز گردید که تا سال 1375 ادامه یافت ودر سال بعد (1372) بدنبال قرارداد منعقده با شرکت "کیا‌موتور" کره جنوبی این شرکت اقدام به مونتاژ وتولید اتومبیل"پراید"، در دو مدل "چهار درب" و"پنج درب" نمود.

شرکت زامیاد:
شرکت زامیاد در سال 1342 جهت واردات و ساخت کامیون، وانت وسایر وسایل نقلیه تأسیس گردید. از سال 1348 تولید کامیون "ولو" و از سال 1351 تولید وانت "نیسان" یک دیفرانسیل با موتور2400 سی‌سی در این کارخانه آغاز گشت. در سالهای اخیر نیز با خرید امتیاز لیسانس تولید مینی بوس از شرکت "ایوکو" ایتالیا اقدام به تولید مینی‌بوس "ایوکو" واز سال 1370 با وارد کردن قطعات منفصله اقدام به مونتاژ و عرضه کامیونهای "ایوکو" ایتالیا نموده است.

شرکت تولیدی وصنعتی ایران کاوه:
شرکت تولیدی و صنعتی ایران کاوه در سال 1343 با هدف مونتاژ وساخت کامیون "ماک" تأسیس گردید. تولید این کامیون از سال 1347 آغاز گردید. ولی پس از پیروزی انقلاب اسلامی تولید این کامیون بشدت کاهش یافت و در سال 1362 تولید آن متوقف گردید. سپس شرکت اقدام به تولید انواع تریلی واتاق کمپرسی نمود و از سال 1367 با همکاری شرکت "ولوو" سوئد اقدام به تولید کامیون "ولو" مدل F-12 می‌نماید. در سال 1378 این شرکت در شرکت سایپا ادغام گردید و گروه سایپا دیزل را تشکیل داد.

شرکت پارس خودروی ایران:
این شرکت در سال 1346 بنام "جیپ" تأسیس شد و تا پایان سال 1351 اتومبیلهای "جیپ کروکی"، "وانت استیشن"، آمبولانس همچنین اتومبیلهای سواری "آریا" و "شاهین" تولید می‌نمود. در سال 1352 پس از انعقاد قرارداد با شرکت جنرال موتور آمریکا نام شرکت به جنرال موتور ایران تغییر نمود و انواع اتومبیلهای سواری "شورولت"، "بیوک" و "کادیلاک" و "وانت شورولت" علاوه بر اتومبیل جیپ تولید می‌نمود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و قطع تولید خودروهای فوق آن شرکت اقدام به مونتاژ و تولید انواع اتومبیل "نیسان پاترول" در مدلهای وانت و وانت استیشن با موتور چهار و شش سیلندر نمود. از سال 1376 همزمان با تولید خودروی نیسان پاترول با خرید تجهیزات خط مونتاژ از شرکت سایپا اقدام به تولید خودروی سواری رنو-5 تحت عنوان"سپند-2" نموده است.

شرکت شهاب خودرو (لیلاند موتور ایران):
این شرکت در سال 1343 با هدف تولید انواع کامیون، اتوبوس وکامیونت تأسیس و اقدام به تولید انواع اتوبوس و کامیون نمود. پس از پیروزی انقلاب با خرید شاسی اتوبوس از شرکت "ایران خودرو" و موتور بنز از شرکت "ایدم تبریز" اقدام به تولید اتوبوس بنز 302 نمود. در سالهای اخیر تولید شاسی اتوبوس در این شرکت آغاز و فعالیتهایی نیزجهت استفاده از نیروی محرکه اتوبوس محصول شرکت "رنو" انجام شده است.

گروه صنعتی خاور:
در سال 1338 کارخانه بنز خاور جهت تولید کامیون تحت لیسانس کارخانه "بنز" آلمان در تهران تأسیس گردید و به ساخت انواع کامیون و کامیونت مبادرت ورزید. شرکت خاور در سال 1378 در شرکت ایران خودرو ادغام گردید و گروه "ایران خودرو دیزل" را تشکیل داد.

کارخانجات اتومبیل سازی مزدا (گروه خودرو سازی بهمن):
شرکت سهامی خاص کارخانجات اتومبیل سازی مزدا در سال 1331 بنام شرکت "سهامی خلیج کوبا" جهت امور حمل ونقل دریایی تأسیس شد و به موجب اجازه‌نامه وزارت صنایع ابتدا اقدام مونتاژ موتورسیکلت "وسپا" کرد. درسال 1349 تولیدات شرکت به ساخت خودروی وانت محصول شرکت "مزدا" ژاپن تغییر یافت و نام شرکت به شرکت سهامی اتومبیل سازی مزدا تغییر یافت. در حال حاضر علاوه بر تولید وانت اقدام به تولید خودرو سواری "مزدا 323" می‌نماید.

* 5 دوره صنعت خودرو از مونتاژ تا صادرات با برند ملی

با وجود گذشت حدود یک قرن از ورود اولین خودرو به کشور، رویکرد اصلی به صنایع خودروسازی به مفهوم صنعتی وامروزی آن از سال 1336 با تاسیس اولین کارخانه مونتاژ خودرو به صورت محدود آغاز گردید و به تدریج توسعه یافت. با نگاه به پیشینه صنعت خودروسازی در کشور و روند رشد آن، 3 دوره متمایز در گذشته و دو دوره نیز در حال و آینده برای آن قابل تشخیص می باشد:

دوره اول : (از سال 1336 تا 1359) دوره شکل‌گیری صنعت مونتاژ
این دوره عمدتا دوران شکل گیری صنعت مونتاژ خودرو در ایران بوده و صنایع خودروسازی توسط بخش خصوصی و با همکاری شرکتهای خارجی و با هدف سودآوری تاسیس گردید.

دوره دوم : ( از سال 1359 تا 1371) دوره پس از انقلاب شکوهمند اسلامی وسپس دوران جنگ تحمیلی
این دوره پس از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز شده و در بدو آن صنایع خودوسازی ملی شده و اهداف و مبانی آن در چارچوب اهداف جمهوری اسلامی ایران تبیین شد که به دلیل وقوع جنگ تحمیلی و مشکلات موجود، صنعت خودروسازی دچار رکود شدید گردید.

دوره سوم :(از سال 1371 تا سال 1382) شکوفایی و توسعه صنعت خودرو با راهبرد جایگزینی واردات
در این دوره پس از پایان جنگ و تصویب قانون خودرو، برنامه خودکفایی و افزایش ساخت داخل در سرلوحه برنامه‌های خودروسازی قرار گرفت، بطوریکه در پرتو آن سایر مسائل از قبیل کیفیت، مصرف سوخت، آلایندگی و حتی قیمت تا حدودی در حاشیه قرار گرفتند

دوره چهارم :( از سال 1382 تا سال 1384) رقابتی شدن صنعت خودرو با هدف ایجاد و توسعه فرصتهای صادراتی
در دوره حاضر رقابت پذیر شدن صنعت خودرو و حضور در عرصه رقابت بین المللی و تولید محصول با استانداردهای بین المللی با هدف ایجاد و توسعه فرصتهای صادراتی به عنوان برنامه تعیین گردیده است.

دوره پنجم: (از سال 1384 به بعد) جهانی شدن صنعت خودرو با هدف رهبری بازار منطقه
برنامه آتی صنایع خودروسازی کشور، جهانی شدن صنعت خودرو ایران در کنار خودروسازان بزرگ جهان و ورود به بازارهای جهانی با برند ملی می باشد.

*از پیکان، ژیان و رنو به 73 مدل خودروی سواری و تجاری رسیدیم

خودرو سازی از اجزاء مهم و لاینفک تجارت و صنعت جهانی است. صنعت خودرو ،به دلیل ارتباط با بیش از 60 صنعت دیگر ،مشهور به” لوکوموتیو صنایع “ می باشد.در ساخت خودرو ، مجموعه ای از تکنولوژی رشته های مختلف صنعتی (فلزی، پلاستیک، شیمیایی، پارچه، عایق، شیشه، الکترو مکانیک، برق، الکترونیک،متالورژی و...)،طراحی، مدیریت و اقتصاد بکار رفته است.این صنعت یکی از شاخصهای توسعه یافتگی است.
تولید حدود 69 میلیون انواع خودرو در جهان در سال 2006 که 4% نسبت به سال 2005 رشد داشته است. اشتغال مستقیم حدود 8 میلیون نفر در این صنعت تا پایان سال 2004 که 5% از کل اشتغال جهان می باشد
وجود بیش از 25 شرکت خودروسازی فعال و بیش از 1200 واحد قطعه ساز و مجموعه ساز در کشور، اشتغال بیش از 600 هزار نفر به طور مستقیم، رتبه هفدهم در کل کشورهای تولید کننده خودرو با سهم 5/1 درصد از کل تولیدات جهان، تولید حدود یک میلیون و یک صد هزار خودروی سواری و حدود بیست هزار خودروی تجاری در کشور، تولید و عرضه 39 مدل انواع خودرو سواری و 34 مدل انواع خودروی تجاری بخش از ویژگیهای کلان صنعت خودروی کشور در حال حاضر است.

*افزایش تولید خودرو از 180 هزار دستگاه در سال 56 به یک میلیون و 65 هزار در سال 85

در فاصله سالهای 1347 تا 1356 قریب به 588 هزار و 901 دستگاه خودروی سواری، 16 هزار و 640 دستگاه اتوبوس، 32 هزار و 467 دستگاه مینی بوس، 208 هزار و 841 دستگاه وانت، 70 هزار و 393 دستگاه کامیون و 59 هزار و 359 دستگاه خودروی دو دیفرانسیل و در مجموع 977 هزار و 713 دستگاه خودرو در این کشور طی این ده سال توسط شرکتهای ایران خودرو، پارس خودرو، سایپا، خودروسازان، شهاب خودرو، پارس لوکس، ایران وانت، زامیاد، ایران کاوه، خاور و مرتب تولید شده است.
در سال 1356 نیز 118 هزار و 773 دستگاه خودروی سواری، 1951 دستگاه اتوبوس، 4054 دستگاه مینی بوس، 34 هزار و 368 دستگاه وانت، 11 هزار و 868 دستگاه کامیون و 9474 دستگاه خودروی دو دیفرانسیل و در مجموع 180 هزار و 609 دستگاه خودرو در این کشور طی این ده سال توسط شرکتهای مذکور تولید شده است.
عمده خودروهای تولید شده در این سالها توسط شرکتهای ایرانی شامل پیکان، آریا، ژیان، شورلت اپلی، رنو 5، شاهین، بیوک، اتوبوس، مینی بوس، وانت مزدا 1000، وانت مزدا 1600، وانت پیکان، وانت نیسان، وانت سیمرغ و کامیونهای ماک، بنز، ولوو، لیلاند، و اواع جیپ و لندرور بوده است.
این در حالی است که تنها شش شرکت خودروسازی دولتی ایران خودرو، سایپا، پارس خودرو، ایران خودرو دیزل، سایپا دیزل و زامیاد در سال 85 بیش از یک میلیون و 65 هزار دستگاه و در 9 ماهه سال جاری نیز 807 هزار و 998 دستگاه انواع خودروی سواری و تجاری شامل سمند، پژو روآ، پژو 405، پژو 206، پژو پارس، وانت پیکان باردو، تندر، سوزوکی، چری، مرسدس بنز، پراید 141، پراید GTX ، پراید DM ، زانتیا، ریو، ون کارون، خودروهای دو دیفرانسیل، پیکاپ، ماکسیما، مگان، انواع کامیون و کامیونت، کامیون کشنده، خودرو ون، انواع مینی بوس و اتوبوس و وانت نسیان تولید کردند.
جمع خودروهای تولیدی و وارداتی کشور از سال 1347 تا پایان سال 85 بیش از 9 میلیون و 3 هزار و 423 دستگاه بوده است که کمتر از یک میلیون دستگاه خودرو قبل از انقلاب تولید و یا وارد کشور شده است و بیش از 8 میلیون نیز طی سالهای پس از انقلاب به تولید رسیده است.

فارس

*از مونتاژ به تولید موتور ملی رسیدیم

خط تولید نخستین موتور ملی پایه گاز سوز ایران سال جاری در شرکت ایران خودرو به بهره‌برداری رسید که با این امر صنعت خودروسازی ایران گام مهمی در جهت خودکفایی برداشته است.
موتور ملی با پایه گاز سوز از استانداردهای جهانی برخوردار است و شامل سه موتور 1700 سی سی تنفس طبیعی، 1700 سی سی پرخوران و 1400 سی سی تنفس طبیعی است. این اولین موتور با پایه گاز سوز در جهان است که به تولید انبوه می‌رسد و در اولین گام امکان تولید سمند به پایه گاز فراهم می‌شود.
با بهره‌برداری از این پروژه، ایران در زمره کشورهای برخوردار از مالکیت موتور قرار گرفت و قرار است این موتور را به خارج از کشور صادر کند.
تولید موتور ملی نقش مهمی در چشم‌انداز 20 ساله کشور ایفا می‌کند و با انتقال دانش فنی حاصل از طراحی موتور 1700 سی سی تنفس طبیعی، زمینه‌ای فراهم شده تا موتور 1400 سی سی از خانواده موتور ملی توسط کارشناسان ایرانی طراحی و تولید شود و صنعت خودروسازی ایران از این پس علاوه بر اینکه ناچار به پرداخت حق امتیاز تولید موتور به کشورهای خارجی نخواهد بود، این امکان فراهم می‌شود تا قطعه‌سازان ایرانی به فرایند ارتقای دانش فنی تولید قطعات موتور ملی با مالکیت ایرانی دست یابند.

*صادرات خودرو به 39 کشور جهان

در سال گذشته 399 میلیون و 217 هزار دلار انواع خودرو و قطعات یدکی به 39 کشور دنیا صادر شد که این میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل 45 درصد افزایش یافت.
بیشترین میزان صادرات لوازم و قطعات یدکی خودرو به 5 کشور عمده از جمله امارات متحده عربی، فرانسه، فدراسیون روسیه، آذربایجان و عربستان سعودی انجام می شود. در این مدت 9 میلیون و 725 هزار دلار خودرو و قطعات یدکی به امارات متحده عربی، 6 میلیون و 364 هزار دلار به فرانسه، 5 میلیون و 515 هزار دلار به فدراسیون روسیه 4 میلیون و 966 هزار دلار به آذربایجان و 4 میلیون و 302 هزار دلار به عربستان سعودی صادر شد.
بیشترین میزان صادرات در زیرگروه لوازم خودرو و قطعات یدکی به صادرات وسایط نقلیه سواری اختصاص یافت. به طوری که 186 میلیون و 662 هزار دلار وسایط نقلیه سواری به خارج از کشور صادر شد که این میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل 1/69 درصد افزایش نشان می‌دهد.
بعد از وسایط نقلیه سواری، لوازم و قطعات وسایط نقلیه، وسایط نقلیه غیرسواری، تایر و تیوپ بیشترین میزان صادرات در این بخش را به خود اختصاص دادند.
براساس این گزارش در این مدت 101 میلیون و 322 هزار دلار لوازم و قطعات وسایط نقلیه، 97 میلیون و 27 هزار دلار وسایط نقلیه غیرسواری، 14 میلیون و 206 هزار دلار تایر و تیوپ به خارج از کشور صادر شد که این میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن به ترتیب 1/44 و 6/21 درصد افزایش و 4/4 درصد کاهش داشت.
مدیرعامل سازمان گسترش نیز پیشتر اعلام کرد: 100 هزار دستگاه خودروی ایرانی امسال از کشور صادر می‌شود.
وی خاطرنشان ساخت: در سال جاری 100 هزار خودرو به سراسر جهان صادر خواهیم کرد و اکنون محصولات صنعت خودرو ایران به 39 کشور صادر می‌شود.

* تولید خودروی ایرانی در 5 کشور دنیا

در حال حاضر خط تولید سمند در سوریه و بلاروس، پراید صبا در سوریه و سایپا 141 در ونزوئلا راه اندازی شده و قرار است که شرکتهای خودرو سازی ایران خودرو و سایپا زیر یک سقف سمند و پراید را در ونزوئلا تولید کنند و مذاکراتی برای تولید مینی بوس 508 نیز در الجزایر انجام شده است. برای راه‌اندازی خط تولید خودرو «پارس» در مصر نیز مذاکراتی صورت گرفته است.
فاز نخست تولید خودروی سمند با نام سمند شام با ظرفیت تولید سالانه 10 هزار خودرو سال گذشته در دمشق پایتخت سوریه افتتاح شد.
کلنگ احداث پروژه تولید سمند در سوریه از سه سال پیش با سرمایه 60 میلیون دلار و با ظرفیت 10 هزار خودرو توسط ایران خودرو به زمین زده شد. 40 درصد از حجم سرمایه گذاری 60میلیون دلار این پروژه متعلق به ایران خودرو، 35 درصد متعلق به وزارت صنایع سوریه و 25 درصد باقیمانده متعلق به شرکت السلطان نماینده بخش خصوصی سوریه خواهد بود.
کارخانه تولید پراید صبا نیز با ظرفیت نهایی تولید هرساعت هفت خودرو در نزدیک شهر حمص ( HOMS ) سوریه سال جاری به بهره برداری رسید. این کارخانه که سیویکو نام دارد در مدت 15 ماه احداث شده است در مرحله اول سالانه 15 هزار دستگاه خودرو پرایدصبا و سایپا 141 و در مرحله دوم سالانه 30 هزار دستگاه خودرو سواری تولید کرده بازارهای کشورهای منطقه را نیز زیر پوشش قرار خواهد داد.
ارزش‌ سرمایه‌ گذاری‌ مشترک‌ ایران‌ و سوریه‌ در این کارخانه ‌حدود 50 میلیون‌ دلار است که 80 درصد سهام این کارخانه متعلق به سایپا و 20 درصد متعلق به شرکت حمیشو سوریه است .
استقبال مردم سوریه از پراید صبا به نحوی گسترده بوده است که مردم این کشور نام سیاره شعبیه " خودروی مردمی " بر آن نهاده اند.
سایپا پیش از این یک کارخانه تولید خودرو در ونزوئلا احداث کرده بود که بزرگترین طرح صنعتی ایران در آمریکای لاتین است و طبق برنامه تا سال 1390 در پنج کشور دیگر کارخانه خودروسازی احداث خواهد کرد .
گروه خودروسازی سایپا تا کنون به 20 کشور آسیایی، آفریقایی وآمریکای لاتین انواع خودروهای سواری و تجاری و کامیون صادر کرده است که این کشورها شامل سوریه ونزوئلا ، مصر ، عراق ، بنگلادش کوبا ، لیبی ، سودان ، کامرون ، غنا ، سیرالئون ، ساحل عاج ، ارمنستان ، ازبکستان ، کویت ، یمن، افغانستان ، اردن ، لبنان و امارات هستند .
همچنین پس از راه‌اندازی سایت تولید سمند در بلاروس با ظرفیت 5 هزار دستگاه در سال گذشته، بررسی‌های انجام شده در این واحد نشان داده است محصولات آن می‌تواند بازارهای اطراف بلاروس یعنی روسیه و اروپای شرقی را پوشش دهد.
مدیران سایت ایران خودرو معتقد بودند در صورتیکه که ظرفیت لازم ایجاد شود این سایت توان صادرات 40 هزار دستگاه سمند را دارد، بنابراین شریک بلاروسی خواستار افزایش ظرفیت تولید سایت به 40 هزار دستگاه شده است. بنابراین ظرف 2 سال آینده ظرفیت تولید ایران خودرو در بلاروس از 40 هزار دستگاه خواهد گذاشت.
برای صادرات مینی‌بورس به الجزایر توافقاتی صورت گرفت، بدین ترتیب که خط تولید مینی بوس 508 که قبلا در ایران تولید می‌شد و اکنون تولید آن متوقف شده است را با بهینه‌سازی در الجزایر راه‌اندازی کنیم